7. Taaguutit najoqqutallu
Kisitsisitigut paasissutissat suliarinerini nunanut tamalaanut najoqqutassiat System of National Acounts 1993 (SNA 93) aamma Det Europæiske Nationalregnskabssystem 1995 (ENS 1995) atorneqarput. Danmarkimiit pisortat aningaasaqarnerat pillugit kisitsisitigut paasissutissat saqqummersitami uani isumassasiorfigingaatsiarneqarput.
Immikkoortortaqarfiit erseqqissumik killilerneqarsimanissaat pisortat aningaasaqarnerisa misissoqqissaarnerini pingaaruteqarput. Immikkoortortaqarfiit imminnut ataqatigiinnerat titartakkami ataaniittumi takuneqarsinnaavoq, immikkoortumi tulliuttumi taanna tunngavigineqassaaq. Titartakkamiittut tamakkiisumik assersuutaanngillat.
Titartagaq 7.1
Pisortaqarfiit
7.1 Pisortat ingerlatsinerat kiffartuussinerallu
Pisortaqarfiit niuerfiunngitsumik kiffartuussinerat
Pisortaqarfiit niuerfiunngitsumik kiffartuussisut tassaapput suliffeqarfiit ataatsimut atuinermik pilersitsisut, inuiaqatigiit isertitaanik aamma pigisaanik agguaaqqittartut, nalinginnaasumik aningaasaqarnerup ineriartornissaanik anguniagaqartut. Pisortaqarfiit niuerfiunngitsumik kiffartuussisut pisortaqarfinnit nakkutigineqartarput tamanullu akeqanngitsumik kiffartuussinerit atorneqartarlutik.
Pisortaqarfinni allaffissorneq aamma sullissineq annermik akileraarutinit akitsuutinillu aningaasalersorneqarput, nioqqutissanit aamma kiffartuussinermit tunisinermit imaluunniit atuisut akiliutaannit (ass. meeqqerivinnut akiliutit) isertitat annikinnerupput.
Kalaallit Nunaanni pisortaqarfinni allaffissorneq aamma sullissineq immikkoortunut pingasunut ima agguarneqarsinnaavoq:
· Kommunit
· Namminersorlutik Oqartussat
· Kalaallit Nunaanni naalagaaffiup ingerlatai
Kangerlussuaq aamma Pituffik
Pisortat aningaasaqarneranni Kalaallit Nunaanni kommunit ataatsimut naatsorsorneqarput. Pituffik – kommunit avataani inissisimasoq – Namminersorlutik Oqartussat ataanut ilanngunneqarpoq. Kangerlussuaq piffissami 1999-2001 Namminersorlutik Oqartussat ataani inissisimavoq. 2002-mi januaarimili Kangerlussuup allaffeqarfia aningaasalersorneqarneralu Qeqqata Kommunianit nunaqarfittut ingerlanneqalerpoq.
Naalagaaffiup ingerlatai aamma qallunaat naalagaaffiat
Kalaallit Nunaanni nalaagaaffiup ataani suliffeqarfiit aamma qallunaat naalagaaffiat immikkoortinneqartarput. Kisitsisitigut paasissutissani naalagaaffiup tapiissutai Namminersorlutik Oqartussat isertitaanut inissinneqarput, kisianni naalagaaffimmit Kalaallit Nunaannut aningaasatut atorneqartutut inissinneqarsimanngillat.
Kalaallit Nunaannut aningaasartuutaasimasut kisimik naalagaaffiup aningaasat atugaatut ilanngunneqarput
Qallunaat naalagaaffiata Kalaallit Nunaanni ingerlatai aningaasaliiffiilu naalagaaffimmit ingerlanneqarput. Immikkut maluginiarneqassaaq Danmarkimi ministeriaqarfiit Kalaallit Nunaannut aningaasanik atuiffiusimasunik nalunaarusioraangamik Kalaallit Nunaannut tunngasut Danmarkimi ingerlanneqarsimasut ilanngukkajuttarmatigit. Nunat tamalaani najoqqutassat malillugit Kalaallit Nunaanni eqqaanniluunniit aningaasartuutaasimasut pisortat aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut paasissutissanut taamaallaat ilanngunneqarput.
7.2 Pisortaqarfiit ingerlatseqatigiiffiutaat
Kalaallit Nunaata immikkuullarissutigaa pisortat inuussutissarsiornermik suliaqarnerat. Ingerlatseqatigiiffiit nunat tamalaat akornanni najoqqutassat malillugit ima agguarneqarsimapput 1) ingerlatseqatigiiffiit pisortat allaffissornerannut aamma sullissinerannut ilaasut, 2) ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut pisortat suliffeqarfiutaat (kvasiselskaber) aamma 3) pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat.
Ingerlatseqatigiiffiit ingerlanneqartut
Ingerlatseqatigiiffiup ingerlatsinermut aningaasartuutai tunisanit kiffartuussinernillu isertitanit matussuserneqartut minnerpaamik 50 pct.-iuppata, ingerlatsinermut ilaasutut naatsorsuutigineqassaaq. Ingerlatseqatigiiffiup ingerlatsinermi aningaasartuutai pisortat atorfilinnut akissarsititsinermut tunisassiornermullu atuinermut aningaasartuutaanut ilanngunneqarput, tunisanit kiffartuussinerniillu isertitat ingerlatseqatigiiffiup isertitaatut ilanngunneqartut. Ingerlatseqatigiiffiit taamatut ittut assersuutaasinnaapput Asiaq/Misissueqqaarnerit aamma Kalaallit Nunaata Radioa (KNR).
Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut (kvasiselskaber)
Namminersorlutik Oqartussat imaluunniit kommunit ataani inissisimasut ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut tassaapput niuernermi pissutsit malillugit tunisanit kiffartuussinerniillu isertitaat 50 pct.-imit anginerusut. Taakku ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunik taaneqartarput. Namminersorlutik Oqartussat ingerlatseqatigiiffiutaat ukuupput Nukissiorfiit aamma Mittarfeqarfiit.
Pisortat ingerlatseqatigiiffii
Pisortat ingerlateqatigiiffii pisortanit pigineqarput aamma/ imaluunniit nakkutigineqartarput, tamanna aktianik amerlanerpaanik piginneqataanikkut pivoq, ingerlatseqatigiiffiit taamaattut suliffeqarfittut namminersortutut inatsisit malillugit ingerlanneqarajuttarput. Suliffeqarfiit taamaattut assersuutigineqarsinnaapput: A/S INI, Royal Greenland A/S, KNI Pilersuisoq A/S, Tusass A/S, Royal Arctic Line A/S, Great Greenland A/S, Kalaallit Airports International A/S il. il.
Sinneqartoorutit ikiorsiissutitullu tapiissutit
Nunani tamalaani najoqqutassat malillugit, pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut aamma pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat pisortat aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut paasissutissanut, ilanngunneqarneq ajorput. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutini malittarisassat malillugit ingerlatseqatigiiffiit taamatut ittut ingerlatseqatigiiffinnut ilanngunneqartarnerat pissutaavoq. Ingerlatseqatigiiffiit ingerlatsinermut ingerlaavartumik ilanngaatissat ilanngaatigereernerini amigartooruteqartarsimagaangata pisortat ingerlatsineranni kiffartuussinerannilu tapiissutinut/ikiorsiissutinut ilanngunneqartarput. Assinganik sinneqartoortoqartillugu pisortat ingerlatsinerannut aamma kiffartuussinerannut aningaasat sinneqartoorutit nuunneqartarput, isertitatut nalunaarsorneqarlutik.
Aningaasaliineq
Nunani tamalaani najoqqutassat malillugit, pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut pisortat aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut paasissutissanut, ilanngunneqarneq ajorput. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsumut aningaasaliinermi tamanna atuutinngilaq, aningaasaliisoq allarluinnarmi inissisimappat. Assersuutigalugu kommunit inissiaataat Namminersorlutik Oqartussanit aningaasaliiffigineqartut ilaapput, ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tapiissuteqanngitsut ilaanngitsut, assersuutigalugu Nukissiorfiit. Ingerlatseqatigiiffik immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsoq pisortaqarfiusumit taperneqaraangat pisortaqarfik piginneqataasutut isigineqartarpoq, aningaasaliinerlu nuussinertut isigineqartarluni. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut tunineqaraangata imaluunniit namminersortunngortinneqaraangata pigisamik tunisinertut nalilerneqartarput, tamannalu kisitsisitigut paasissutissani isertitatut ilanngunneqarneq ajorpoq.
2021-mi Kalaallit Nunaanni suliffeqarfiit nuussinernik 607 mio. kr.-ik tigusaqarput
2021-mi pisortat ingerlatsineranni aamma Kalaallit -Nunaanni suliffeqarfinnut kiffartuussisunut nuussinerit 607 mio. kr.-inik amerlassuseqarput. Taakkunannga pisortat ingerlatseqatigiiffiutaannut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut tapiissutit 157 mio. kr.-it tunniunneqarput, suliffeqarfiillu allat tapiissutisillutik 394 mio. kr.-inik. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut allanut aamma suliffeqarfinnut allanut aningaasaliissutit katillugit 30 mio. kr.-iupput, kapitali 8-mi tabeli 1a takuuk.
Aningaasanut tapiissutit 104 mio. kr.-it kisitsisitigut paasissutissani ilaanngillat
Pisortat ingerlatsinernit aamma kiffartuussinernit ingerlatseqatigiiffinnit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut aningaasaliisarpoq, taakku aningaasaliisup suliaqarfigisaata assinganut inissinneqartarput. Namminersorlutik Oqartussat immikkoortortaqarfiinit aningaasanik tapiiffigineqartartut ilaatigut tassaapput; Nukissiorfiit, Mittarfeqarfiit aamma pisortat inissiaataat. Kommunini immikkoortortaqarfiit aningaasanik tapiiffigineqartartut tassaapput pisortat innissiaataat. Aningaasanik tapiissutit piginneqataassutsip annertussusaatut takussutissiatut isigineqarmat, aningaasanik tapiissutit taakku pisortat aningaasaqarneranut kisitsisitigut paasissutissani ilaanngillat; taakku pigisaapput nalillit kingusinnerusukkut akigineqarsinnaasut. 2021-mi aningaasat 104 mio. kr.-it pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut tapiissutaasimasut pisortat aningaasaqarneranni kisitsisitigut paasissutissani ilanngunneqanngillat. Pisortat aningaasaqarneranniittussaagaluit 29 mio kr. Mittarfiliornissanut piareersaanissamut nuunneqarput aamma 72 mio. kr.-it pisortat inissiaataanut iluarsaassinissanut aamma inissianik sanaartornermut nuunneqarput.
7.3 Aningaasarsiorneq tunngavigalugu immikkoortiterineq
Pisortat aningaasat atugaat aamma isertitaat isumalluutit aningaasartaasa agguataarneri malillugit aningaasarsiorneq tunngavigalugu immikkoortiterneqartarput. Aningaasarsiorneq tunngavigalugu agguataarineq erseqqimmat pisortat ingerlatsinerat sullissinerallu nunanut assigiinngitsunut piffissallu ingerlanerinut sanilliunneqarsinnaalluarput.
Ingerlatsinermi aningaasat atorneqartut aamma aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut (kapitaludgifter) immikkoortinneqartarput. Ingerlatsinermi aningaasat atorneqartut tassaapput pisortat tunisassiornermut aamma kiffartuussinernut ingerlatsinerannut aningaasat atugaat. Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut tassaapput aningaasaliissutit aamma aningaasaliissutinut ilassutit assersuutigalugu sanaartornermut maskiinanulluniit atugassat.
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut atuinermut aamma nuussinermut immikkoortinneqarput, uku pissutigalugit:
· Atuinerit aamma aningaasaliinerit (nioqqutissanut, kiffartuussinernut sulinernullu) aningaasanik atuiffiupput pisortat namminersortunit pigisaqalernerinik naleqarlutik taamaasillutik inuiaqatigiit akornanni isertitaqarnermut tunngavileeqataallutik.
· Nuussinerit assigiinngitsunut immikkoortiterneqarnikuupput assersuutigalugu utoqqalinersiutinut isumalluutit ilanngunneqartarput, tassanili pigisat nalillit aamma isertitat aningaasaqarnermi immikkoortunut agguarneqartarlutik.
Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut
Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut aningaasanut amerliartortitsinermut aamma aningaasaliissutinut nuussinernut agguarneqarput, uku pissutigalugit:
· Aningaasanik amerliartortitsineq tassaavoq pisortat ingerlatsineranni sullissinerannilu nutaanik aningaasaliinernut aamma sanaartornermi aningaasartuutinut aningaasaliinernut immikkoortortaq
· Aningaasaliissutinik nuussinerit aamma aningaasaliilluni tapiissutit pisortat immikkoortortaqarfiini suliffeqarfiinilu sanaartornerinut aningaasaliinerupput
Eqikkaaneq ima isikkoqarpoq:
|
|
Atuineq |
|
+ |
Nuussinerit |
|
= |
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut |
|
|
Pigisanut nalilinnut aningaasat atorneqartut iluarsisat |
|
+ |
Aningaasaliissutinik nuussinerit |
|
= |
Aningaasaliinermi aningaasat atorneqartut |
|
|
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut |
|
+ |
Aningaasaliinermi aningaasat atorneqartut |
|
= |
Ingerlatsinermi aningaasaliinermilu aningaasat atorneqartut katillugit |
7.3.1 Aningaasaqarnerup iluani aningaasanik atuiffiusut
Pisortat aningaasarsiornermi aningaasanik atuiffigisaat isertitaallu immikkoortiterneri ataani misissorneqarput.
1.
Atorfilinnut akissarsisitsineq
Pisortat akiliutaat tamakkerlugit, akiliutigisat aamma
tapiissutit pisortat sulititsisutut atorfilinnut
akiliutigisartagaat, taakkununnga aamma ilaapput sulisut
pissarsiaat aningaasaanngitsut soorlu akeqanngitsumik
ineqarneq, biileqarneq aamma oqarasuaateqarneq. Taakkununnga
aamma ilanngunneqartarput isumaginninnermut aaqqiissutinut
tapersiinerit soorlu soraarnerussutisiassanut
tapiissuteqarneq.
2.
Pigisanit nalilinnit aningaasanik
atuineq
Pigisat nalillit ass. maskiinat pisoqalineri malillugit
nalikillisarput. Taaguut assersuutigalugu akileraartarnermut
taputartuunneqassanngilaq.
3.
Tunisassiornermi atuineq
Nioqqutissanik pisinermi kiffartuussinermilu aningaasat
atorneqartut taakkununnga ilaavoq nioqqutissiornermi pisortat
sullinneqarneranut avataaneersumit siunnersortimik
ikiorneqarneq.
4.
Isumaginninnikkut
atortussanik/nerisassanik tunniussinerit
Namminersortunit sanaartorneqartunik ass. nakorsaatinik
pisortanit pissaqartinneqarneq, assersuutigalugu pisortat
nakorsaatinik atuisunut akeqanngitsumik tunniussineranni.
Kalaallit Nunaanni isumaginninnermi pisiarereerlugit
tunniussinerit pillugit annertunerusumik naatsorsuutinik
paasissutissaqanngilaq.
5.
Nioqqutissanik kiffartuussinermillu
tunisineq
Namminersortunut imaluunniit immikkoortortanut allanut
pequtinik atornikunik tuniniaaneq, siunnersortinit
akiliilluni sullinneqarneq aamma allanik tuniniaanerit
atuisumit akilerneqartut. Nioqqutissanik tuniniaanerit
kiffartuussinerillu taamaallaat akiliisoqarpat aamma pisisup
akiliinissaa isumaqatigiissutaareersimappat
ilanngunneqassapput – taamaanngippat akileraarutinut
ilanngunneqassapput. Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut
imaluunniit pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat nioqqutissanik
tuniniaanermi niuernermi piumasaqaatinik malinnittut uani
ilanngunneqanngillat.
6.
Atuinerit katillugit
Pisortat kiffartuussineri tamatigungajaavik akeqarneq
ajorneri pissutaallutik kiffartuussineq nalilerneqanngilaq.
Aningaasat atorneqartut nioqqutissat tuninerini aamma
kiffartuussinerni isertitat ilanngaaserlugit ilanngullugit
atuinermi nali naatsorsorneqartarpoq:
|
|
Atorfilinnut akissarsisitsineq |
|
+ |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
+ |
Tunisassiornermi atuineq |
|
+ |
Isumaginninnikkut atortussanik/nerisassanik nuussinerit |
|
- |
nioqqutissanik kiffartuussinermillu tunisineq |
|
= |
Atuineq |
7.
Erniat il.il.
Pisortat akiitsuisa erniaat aamma obligationit
nalikillinerini annaasat akiitsut akilersornerinut
ilanngunneqartarput ukiumullu akiitsunut aningaasat
atorneqartut nalunaarutigineqartarlutik, taamaasilluni
pisortat aningaasanik atugaanut akiligassat tamakkiisumik
ersersinneqartarput.
8.
Ikiorsiissutitut tapiissutit
Ingerlatsinermut tapiissutaapput ingerlaavartumik
nuunneqartartut pisortat aqutsinermit kiffartuussinermiillu
nioqqutissiortunut nuuttagaat, suliffissaqartitsinissaq
siunertaralugu aamma akit akissarsiallu
sunnerniarlugit.
· Pisortat ingerlatseqatigiiffiutai immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut: tassaapput ingerlaavartumik ingerlatsinermi amigartoorutinut matussusiilluni ikiorsiissutit.
· Ingerlatseqatigiiffiit allat: ingerlatsinermi ingerlaavartumik amigartoorutinut matussusiilluni ikiorsiissutit.
9.
Ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit
allat
Pisortat immikkoortortaqarfiinut, angerlarsimaffinnut,
aningaasanik iluanaarniarfiunngitsunut suliffeqarfinnut aamma
nunanut allanut ingerlaavartumik aningaasanik
nuussinerit.
· Pisortat immikkoortortaqarfiinut: tassani pineqarput Namminersorlutik Oqartussanit kommuninut ataatsimoortumik tapiissutit. Qallunaat naalagaaffiannit ataatsimoortumik tapiissutit tassunga ilanngunneqanngillat, oqaatigineqareersutut qallunaat naalagaaffiat aamma Kalaallit Nunaanni naalagaaffiup immikkoortortaqarfii immikkoortinneqartarmata.
· Isumaginninnermi karsinut aamma aningaasaateqarfinnut: pisortat ingerlatsinerannit aamma sullissinerannit isumaginninnermi pisartakkat assersuutigalugu ullormusianik ikiorsiisarneq. Innuttaasut amerlasuut taamatut isumaginnittunut inatsit malillugu akiliisussaatitaasarput. Ikiorsiinermut karsi aningaasaateqarfiillu Kalaallit Nunanni atuutinngillat.
· Angerlarsimaffinnut: isumaginninnermi assersuutigalu utoqqalinersiutinik, suliffissaaleqinermi, napparsimanermi aamma erninermi, inigisamut tapisinermi, ilinniarnermusinermi aamma isumaginninnermi tapiissutinik nuussinerit.
· Namminersortunut iluanaarniarfiunngitsumik suliffeqarfinnut angerlarsimaffinni atugassanut: soqutigisaqaqatigiit kattuffiinut assersuutigalugu sulisartut kattuffiinut, inoqutigiit ulluinnarni atugaanik pitsanngorsaaniartunut tapit.
10. Ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit katillugit
7-9-mi aningaasat atorneqartut katinneri.
11. Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut
katillugit
1-9-mi aningaasat atorneqartut katinneri.
12. Aalajangersimasunut aningaasaliinerit
nutaat
Ukioq ataaseq sinnerlugu atasussamik naatsorsuuteqarluni
assersuutigalugu maskiinanik aamma illunik assigisaanillu
aningaasaliineq. Tassani pineqarput eqqaaviit ikuallaaviit,
aqquserngit, sissiukkat aamma ikaartarfiit, pisortat
ingerlatsinerannit sullissinerannillu
pigineqartut.
13. Illusinernut il.il. aamma aningaasaliinermi iluanaarutinut tunngasut allat
Illunik sanaartukkanillu pioreersuunerusunik pisineq. Sanaartukkanik assigisaanillu pisinermi ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit, sanaartukkanik allanik akigisaqarnermi isertitat ilanngaatigalugit.
14. Quersuarniittunik allannguinernut
Pilersaarusiorneq pissutaalluni ingerlatsinermi aamma
sullissinermi pisortat taamaallaat ikiuigasuarnissamut aamma
akuliunnernut atortussanik toqqorsivinniititaqartarput.
Atortut allat pisiat ingerlaannaq atorneqartarput
sanaartornermullu atugassatut naatsorsuutigineqartarlutik.
Quersuarmut pisiat amerlassusaat quersuarmit atukkat
ilanngaatigalugit naatsorsorneqartarput.
15. Nunaminertanik aamma piginnittussaatitaanernik
pisineq
Nunaminertanik pisineq (illut sanaartukkallu allat
nunaminertamiittut taakkununnga ilanngunneqarneq ajorput –
illunut assigisaanullu pisianut ilanngunneqartaramik).
Piginnittussaatitaanerit assigiinngitsut aamma tunisassiat
immikkut ittut taakkununnga aamma ilaapput. Nunaminertanik
akigisaqarnermi aamma tunisinissamut pisinnaatitaanermik
akigisaqarnermi isertitat ilanngaatigalugit
naatsorsorneqartarput.
16. Pigisanut nalilinnut aningaasat atorneqartut
iluarsisat katillugit
12-15 imi aningaasat atorneqartut katinneri.
17. Aningaasaliissutit aamma aningaasanik
nuussinerit allat
Tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik nutaamik
aalajangersimasunut nuussilluni aningaasaliineq, taakkununnga
ilaatigut ilaapput pinngortitaq pissutaalluni
ajunaarnersuaqartillugu taarsiineq.
7.3.2 Aningaasarsiorneq tunngavigalugu isertitsiffiusartut
Isertitat sinneruttut tamarmiusut
Pisortat isumaginninnermik ingerlatsineranni
ilanngaatitaqanngitsumik isertitaat. Isumaginninnermik
suliaqarnerup nalinga aningaasat atorneqartut tunngavigalugit
naatsorsorneqartarput, pisortat ingerlatsinermi
sullissinermilu aalajangersimasunik pigisanik nalilinnik
atuinerat isertitat sinneruttut tamarmiusut
assigaat:
|
|
Atorfilinnut akissarsisitsineq |
|
+ |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
+ |
Tunisassiornermi atuineq |
|
+ |
Nioqqutissiornerup nalinga |
|
- |
Tunisassiornermi atuineq |
|
= |
Isertitat sinneruttut tamarmiusut |
|
- |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
= |
Isertitat sinneruttut tamarmiusut |
1.
Pisortat ingerlatseqatigiiffiinit immikkut
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunit
isertitat
Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaannit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunit iluanaarutit.
Malugiuk uani taamaallaat pineqarput pisortat
ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut iluanaarutitallit:
Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut amigartoorfiusartut
aningaasartuutinut ukununnga ilaapput; Pisortat
ingerlatseqatigiiffiutaatut immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut ikiorsiissutit/
tapiissutit.
2.
Erniat aamma iluanaarutit
Pisortat suliffeqarfiutaasa erniaanit isertitat aamma
iluanaarutit. Malugiuk pisortat suliffeqarfiutaat
amigartoorfiusartut aningaasartuutinut ukununnga ilaapput,
suliffeqarfinnut allanut ikiorsiissutit/
tapiissutit.
3.
Nunaminertanit, atuinissamut
pisinnaatitaanermit il.il. isertitat
Pisortat nunaminertanit isertitaat aamma atuinissamik
pisinniaatitaanernik ass. patentinit atuinissamut
pisinnaatitsinermit isertitat.
4.
Nioqqutissiornermi aamma eqqussuinermi
akileraarutit (toqqaannanngikkaluarlugu akileraarutit)
Nioqqutissiornermi tunisanit kiffartuussinermiillu
eqqussuinerni akileraarutit. Taakkununnga uku ilaapput:
Eqqussuinermi akileraarutit taakku annertunerupput,
Assartuinermi assigiimmik akeqartitsinissami
akileraarut assigiimmik akeqartitsinermik aningaasaliisuusoq
Kalaallit Nunaanni immikkuullarissutut
ilanngunneqarpoq.
5.
Ingerlaavartumik isertitanit aamma
pisuussutsinit akileraarutit (toqqaannarlugu
akileraarutit)
Akiligassat pisortat suliffeqarfinnut inoqutigiinnullu
akileqqusartagaat; inuit isertitaminnit, suliffeqarfiit,
qamutinillu motorilinnit qamuteralannit
akileraarutaat.
6.
Isumaginninnikkut tapiissuteqartarnermik
aaqqissuussineq, tapersiisussaatitaaneq
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
7.
Kajumissuseq naapertorlugu iliuuseqarnermi
tapersiineq, isumaginninnikkut tapiissuteqartarnermik
aaqqissuussineq
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
8.
Isumaginninnermut tapiissuteqartarnermut
aaqqissuussinernut ilanngussinerit (imputerede)
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
9. Ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit allat:
Pisortat immikkoortortaqarfiinit, immikkoortortaqarfinnit allanit, nunanillu allanit ingerlaavartumik aningaasanik tapiisarnerit. Qallunaat naalagaaffiata Namminersorlutik Oqartussanut tapiissutaat, aamma aalisarneq pillugu EU-mi isumaqatigiissummit isertitat.
10. Ingerlatsinermi isertitat katillugit
1-10- mi aningaasat isertitat katinneri.
11. Aningaasaliissutinut akileraarutit
Akileraarutit pisuussutinut aamma pigisanut. Maannakkut
Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
12. Aningaasaliissutinut/-nit nuussinerit
allat
Tapiissutit il.il. aningaasat aalajangersimasumik atugassat
sanaartornermi aningaasartuutinut.
7.4 Suliaqarfinnut immikkoortiterineq
Suliaqarfinnut immikkoortiterinermi pisortat suliaqarfinni aningaasanik atuinerat ersersinneqarpoq. Nunat tamalaat akornanni immikkoortiterinermi atorneqartartoq Classification of Functions of Government, COFOG malinneqarpoq. Aningaasartuuteqarfiit pingaarnerit qulit immikkoortinneqarlutik:
· Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri
· Illersornissaq
· Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq isumannaassuserlu
· Aningaasaqarnermut tunngasut
· Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerat
· Inissiat aamma pisortat illuutaat
· Peqqinnissamut Isumaginnittoqarfik
· Sunngiffik, kulturi upperisarlu
· Ilinniartitaaneq
· Isumaginninneq
Suliaqarfinnut agguarneqarneri assersuutitalerlugit ataani allaaserineqarput.
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri
1.1
Inatsisinik atortitsineq, inatsisiliorneq,
akileraartarneq aamma aningaasaqarneq
Pingaarutilinnut nalinginnaasunullu, politikkikkut aamma
aningaasaqarnikkut pisortaqarfiit/ allaffeqarfiit taassumalu
iluani ass. Naalakkersuisut, Inatsisartut Ombudmanditullu
suliffeqarfinnut aningaasat atorneqartut.
1.2 Nunanut allanut aningaasatigut
ikiuineq
Nunanut allanut aningaasatigut tapersersuineq imaluunniit
tunissuteqarneq.
1.3 Nalinginnaasumik kiffartuussinerit
Sulisoqarnermi kiffartuussinerit, nalinginnaasumik kisitsisitigut paasissutissani kiffartuussinerit (Naatsorsueqqissaartarfik), pisortat nalunaarsuutaat, suliffeqarfinnik ingerlatsinerit, (naqiteriviit pisortanit ingerlanneqartut), qarasaasiakkut suliarinninnermi eqiterineq.
1.4
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri pillugit
tunngaviusumik ilisimatusarneq aamma ilinniartitaaneq
Aningaasat atorneqartut, taarsigassarsiat aamma
tunngaviusumik misissuinermi tapiissutit ass.
ASIAQ.
1.5 Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri il.il
Qinersinermi, inuit taasisinneqarneranni, atuinermi allanngortitsinerni aningaasat atorneqartut.
1.6 Pisortat akiligassaannik nuussinerit aamma nalinginnaasumik nuussinerit
Nuussinerit nalinginnaasumik ingerlatsinermi assigiinngitsunut qaffasissutsinut ass. Namminersorlutik Oqartussat nalinginnaasumik nussisarnera kommuninut.
Illersornissaq
2.1 Sakkutooqarnikkut illersornissaq
il.il.
Sakkutooqarnermut illersornissamut aningaasat atorneqartut;
Arktisk Kommando aamma Siriuspatrulje.
2.2 Innuttaasunik illersuineq
Innuttaasunut illersornissaanut allaffissornikkut ingerlatsineq aamma innuttaasunut illersornissaanut suliaqartunut kiffartuussinerit.
Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq isumannaassuserlu
3.1 Politeeqarneq
Politiinut aamma aalisarnermut nakkutilliinermut aningaasat atorneqartut
3.2 Qatserisartoqarneq
Qatserisartoqarnermut aningaasat atorneqartut.
3.3 Eqqartuussiveqarneq
Eqqartuussiveqarnermut aningaasat atorneqartut.
3.4 Parnaarussiveqarneq
Parnaarussiveqarnermut isertitsiveqarnermullu aningaasat
atorneqartut.
3.5 Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq
isumannaassuserlu il.il.
Aningaasat atorneqartut allat toqqissisimanermut
isumannaassusermullu il.il.
Aningaasaqarnermut tunngasut
4.1 Nalinginnaasumik aningaasaqarnermi, niuernermi suliffeqarfinnilu suliassat
Avammut tunisinernut annertusaanernut, niuernermi politikkinut, kisermaassinernut naleqqussaanernut, nioqqutissat ilisarnaataanik piginnittussaatitaanermi, silassamik nalunaarsuinernut, suliffeqarfinnik, inuussutissarsiutinut tapinik, suliffissarsiuussisarfinnik, sulianullu soqutiginnittunik aqutsinernut aningaasat atorneqartartut.
4.2 Nunalerineq, orpippassualerineq, aalisarneq piniarnerlu
Nakkutilliinernut, tapersiinernut inuussutissarsiutinullu malittarisassaliornermut aningaasat atorneqartut.
4.3
Ikummatissaq aamma nukissiuuteqarneq
Innaallagissamut, kiammik gassimillu nakkutilliinermut
pilersuinermullu aningaasat atorneqartut. Uuliaqarfinnik,
naturgasseqarfinnik il.il. misissuinerit.
4.4 Aatsitassanik piianeq, suliffeqarfiit sanaartorfiusut/pilersitsisartut
Nakkutilliinermut, tapersiinermut aamma inuussutissarsiutinut malittarisassaliornermut aningaasat atorneqartut.
4.5
Assartuineq, attaveqaqatigiinneq aamma inuussutissarsiutit
allat
Aqqusinernik (tassunga ilaapput ikaartarfiit immallu
iluatigut putorsuit), immakkut aqqutinik sissiukkanillu
ingerlatsineq (tassunga ilaapput sikoqassutsinik
misissuisartut), qimuttuitsut aqqutaannik, silaannakkut
angalasunik ingerlatsissutinillu allanik (tassunga ilaapput
bussit ingerlasarneri allaffissornikkullu ingerlanneri)
pillugit allaffissornikkut ingerlatsineq.
4.6 Aningaasanik aqutsinermut ilisimatusarneq
aamma ilinniartitaaneq
Aningaasaqarnermut tunngasunik ilisimatusarnermut aamma
ineriartortitsinermut aningaasat atorneqartut.
4.7 Aningaasaqarnermut tunngasut il.il.
Aningaasaqarnermut tunngasunut assersuutigalugu
nalinginnaasumik tapiissutinut qulaani allassimasunut
suliaqarfinnut inissinneqarsinnaanngitsunut aningaasat
atorneqartut allat.
Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerat
5.1 Eqqakkanik imermillu maangaannartitanik nakkutiginninneq, mingutsitsinerup akiorniagaanera
Eqqakkanik katersinernut, suliarinerinut eqqarnerinullu aningaasat atorneqartut. Kloakkeqarnermik imermillu atorneqarsimasumik suliaqarnermut allaffissornikkut suliarinerinullu aningaasat atorneqartut. Silaannaap aamma silap pissusaanut, issup erngullu nunap iluaniittup mingutsinneqannginnissaanut aningaasat atorneqartut.
5.2
Uumassusillit nunallu immikkuullarissuunerisa
illersornissaat
Uumasut, naasut aamma nunap illersorneqarnissaanut aningaasat
atorneqartut.
5.3 Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerat il.il.
Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerannut nalinginnaasunut aningaasat atorneqartut, avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerannut nuussinerit.
Inissiat aamma pisortat illuutaat
6.1 Inissialiorneq
Inissianik nakkutilliinermut, ingerlatsinermut
iluarsaassinermullu aningaasat atorneqartut, aamma
tapiissutit inoqutigiit ineqarnermut akiliummi meeqqanut
tapiissutaanit allaanerusut.
6.2 Inissiat aamma pisortat illuutaat
Illoqarfinnik eqqaanillu ineriartortitsineq,
sanaartorfigissaanernut, nunanut uuttortaanernut,
pilersaarusiortunut assigisaanullu aningaasat atorneqartut.
Pisortat imeqarfiinik, imertartarfiutaanik, ledninginik
assigisaanillu sanaartorneq iluarsaassinerlu. Inissiat
pisortallu illutaat pillugit ilisimatusarneq aamma
ineriartortitsineq.
Peqqinnissamut Isumaginnittoqarfik
7.1
Nakorsaatit/katsorsaatit assigiinngitsut, sakkuutit
atortussallu
Nakorsaasiortunit tunniuneqartunut aamma nakorsaatinut
aningaasat atorneqartut, kiisalu isarussanut tusartaatinut
nakorsaatinut tunngasunut allanut aningaasat
atorneqartut.
7.2
Napparsimavimmut unitsitaanani nakorsartinneq
Inuit ataasiakkaanut peqqinnissaqarfiit kiffartuussineri
soorlu nakorsamiit ikiorneqarneq, nakorsamiit immikkut
paasisimasalimmiit ikiorneqarneq, kigutileritinneq aamma
paramedicinske (nakorsatut ilinniarsimanngikkaluarluni
sulineq) ass. kappoqqusersuilluni katsorsaanermut,
tungiuinermut il.il. tunngasunik.
7.3
Napparsimaveqarnikkut kiffartuussinerit
Inuit ataasiakkaanut peqqinnissaqarfiit kiffartuussinerit
ukununnga tunngasut; napparsimaveqarfiit tunngasut,
paaqqutarinninneq peqqissarnermilu angerlarsimaffiit,
katsorsaatinut qitiusoqarfiit aamma erninissamut
nakorsiartarfiit.
7.4
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfik pillugu ilisimatusarneq
ilinniartitaanerlu
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfik pillugu ilisimatusarnernut
ineriartortitsinernullu aningaasat atorneqartut.
7.5 Peqqinnissamut isumaginnittoqarfik
il.il.
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfiup iluani ingerlatsineq
pillugu aningaasat atorneqartut allat.
Sunngiffik, kulturi upperisarlu
8.1
Sunngiffimmi timersornermilu kiffartuussinerit
Sukisaarsaartarfinnik, pinnguartarfinnik sanaartorneq aamma
aserfallatsaaliuineq timersoqatigiiffinnullu
tapiisarneq.
8.2
Kulturikkut kiffartuussinerit
Katersortarfiit, atuakkanik atorniartarfiit,
isiginnaartitsisarfiit, oqaluttuarisaanermut attuumassusillit
illut, erinarsoqatigiit, kulturikkut sammisaqartitsiviit,
radio aamma tv, aviisit, nipilersukkanik
saqqummersitsiviit.
8.3
Upperisarsiorneq peqatigiiffiillu allat
Ilageeqarnermik ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut,
inuusuttunut isumaginninnernullu peqatigiiffinnut
tapiissuteqarneq, suliatigut peqatigiiffiit, politikkikkut
partiinut il.il.
8.4 Sunngiffik, kulturi upperisarlu il.il.
Ingerlatsineq, ataqatigiissaarineq aamma politikkimik
nakkutiginninneq. Aningaasat atorneqartut allat
sunngiffimmut, kulturimut upperisamullu qulaani
isumaginnittoqarfinni atassuteqanngitsut.
Ilinniartitaaneq
9.1 Meeqqat atuarfiat assigisaallu
Meeqqat atuarfianut, inuusuttut atuarfiinut aamma efterskolinut aningaasat atorneqartut.
9.2
Inuusuttut ilinniarfii
Ass. ilinniarnertuunngorniarfinnut, niuernermut
ilinniarfinnut aamma teknikimik ilinniarfinnut aningaasat
atorneqartut.
9.3 Qaffasinnerusumik aamma ingerlariaqqiffiusumik ilinniarneq. Qaffasissumik aamma ingerlariaqqiffiusunut ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut, ass. ilisimatusarfinnut.
9.4
Qaffasissusiligaanngitsumik ilinniarneq
Qaffasissuligaanngitsumik ilinniarfinnut aningaasat
atorneqartut, ass. inersimasunut aamma ilinniaqqilluni
ilinniarfinnut.
9.5 Ilinniartitaaneq il.il.
Ilinniartut ineqarfiinut ingerlatsitsinermut aamma
ilinniartitsinermut atatillugu ikiuinikkut kiffartuussinermut
aamma allaffissorluni ingerlatsinernut aningaasat
atorneqartut.
Isumaginninneq
10.1
Nappaateqarneq innarluuteqarnerlu
isertitanut annaasanut imaluunniit isertitat ikilinerini
annaasanut taarsiissutit, ass. napparsimanermi,
peqqissarnermi, sulilluni misiliinermi piffissamiluunniit
killilimmik sulinermi pisortanit nuussat. Innarluutilinnut
isumaginninnermik suliffeqarfinni ingerlatsineq
10.2 Utoqqalineq
Siusinaarlutik soraarnerusutisiassanut aamma soraarnerusutisiassanut, utoqqarnut ikiortinut, angerlarsimaffimmi ikiortinut aamma isumaginninnikkut suliffeqarfinnik ingerlatitsinernut ass. utoqqaat angerlarsimaffiinut pisortat nuussisarnerat.
10.3 Ilaqutariit meeqqallu
Pisortanit pissaqartinneqarneq aamma ilaqutariinnut meeralinnut inuussutissanik ikiorsiissuteqarneq. Naartunermi ullormusiat, meeqqat aningaasat pisartagaat. Inunnik isumaginnittoqarfinnut ass. Paaqqinnittarfinnut, meeqqerivinnut, perorsaavinnut, ilaqutarsianut il.il. aningaasat atorneqartut.
10.4
Suliffissaaleqineq
Isertitanut amigaatinut taarsiussat imaluunniit
suliffissaaleqinermi isertitat millisinneqarnerannut pisortat
nuussisarnerat.
10.5 Inissiat
Ineqarnermut tapiissutit aamma isumaginnermi allamut tapiissutit, soorlu angerlarsimaffinnut ineqarnermut akiligassanut ikiorsiissutit.
10.6 Isumaginninnermi tunniuttakkat
Inunnut ataasiakkaanut ass. immikkoortitaaleriataarsinnaasunut ass. Akissaqanngitsunut, aningaasarsiakitsunut, imigassamik aamma ikiaroornartunik atornerluisunut, nakuuserfigitittartunut il.il. isumaginninnermi tunniuttakkat. Qimarnguinnut, pinaveersaartitsinernut pisortallu allatigut ikiorsiisarnerannut aningaasat atorneqartut.
10.7
Isumaginninneq il.il.
Isumaginninnermut aningaasat atorneqartut allat
isumaginninnermut ilisimatusarnermut ilinniartitaanermullu
aningaasat atorneqartut ilanngullugit.